Czytelniku,
Dziś w dobie wymiany pajaców jednych na drugich nic nie
zmieniającymi w gospodarce, należy przypominać pewne zjawiska gospodarcze,
które odegrały istotna rolę, a drugie promowane są nam wciskane jako właściwe
modele gospodarcze. Obecnie mamy dotacje UE. Skutki są takie same jak Plan
Marshalla dla Niemiec. U na pewną analogią jest Reforma Wilczka. Warto
przypomnieć i mieć w pamięci przykłady takie jak Reforma Erharda i Plan
Marshalla.
Ludwig Erhard przygotował wymianę waluty połączoną z
likwidacją systemu kartkowego w absolutnej tajemnicy. Także przed Amerykanami,
Brytyjczykami i Francuzami. Erhard wydał i rozesłał stosowne rozporządzenia, po
czym w przemówieniu radiowym powiadomił, że unieważnił kartki żywnościowe,
zniósł kontrolę cen itd.
Nie miał prawa robić tego bez porozumienia z władzami
okupacyjnymi, ale gdyby poprosił je o zgodę, nigdy by jej nie dostał. Wszystkie
jego polecenia zostały skrupulatnie wykonane przez odpowiednie urzędy.
18 czerwca 1948 roku. Wieczorem stacje radiowe pracujące w
Niemczech zachodnich ogłosiły wprowadzenie reformy walutowej. Mimo, iż
spodziewano się jej od dawna, to jednak stanowiła pewne zaskoczenie. W myśl
ogłoszonej ustawy, nowa waluta została wprowadzona z dniem 21 czerwca 1948 roku
i nosiła nazwę „Deutsche Mark”. Równocześnie wychodziły z obiegu waluty:
Reichsmark, Rentenmark i marka okupacyjna. Pozostawiono w obiegu tylko drobny
bilon do wysokości jednej marki, jednak zredukowano ich wartość w stosunku 10:1.
W poniedziałek 21 czerwca rano Niemcy obudzili się w całkiem
innym ustroju, a Ludwig Erhard został wezwany przed oblicze generała Luciusa
Claya, dowódcy amerykańskich wojsk okupacyjnych. Podobno rozmowa zaczęła się od
pytania pewnego pułkownika: Jak pan śmiał rozluźnić nasz system racjonowania w
sytuacji tak wielkich niedoborów żywności! Erhard odpowiedział: "Ależ
panie pułkowniku, ja nie rozluźniłem systemu racjonowania, ja go całkowicie
zniosłem!"
Odtąd jedyną "kartką", jakiej będą potrzebowali
ludzie, będzie marka niemiecka i będą oni ciężko pracować, by ją zdobyć.
Poczekajmy, a przekonamy się. Wtedy odezwał się generał Clay: Panie Erhard, moi
doradcy mówią mi, że popełnia pan straszliwy błąd. Erhard miał mu odpowiedzieć:
Niech pan ich nie słucha, generale, moi doradcy mówią mi to samo. Generał Clay
musiał się szybko zdecydować, czy chce wystawić się na pośmiewisko, czy udawać,
że wszystko stało się za jego wiedzą i wolą. Wybrał to drugie.
Bardzo szybko okazało się, że Erhard nie popełnił błędu.
Niemcy zaczęły się rozwijać w oszałamiającym tempie. Sklepy zapełniły się
towarami. Jego powodzenie oznaczało jednak kres marzenia wielu polityków i
zwykłych ludzi o socjalizmie. Walczyli o jego spełnienie jak mogli. W
listopadzie 1948 roku wybuchł strajk generalny. Strajkujący domagali się
odwołania reformy, ale Erhard nie ustąpił. Nikt jeszcze nie podejrzewał, że
nowa waluta z czasem będzie takim samym symbolem dumy RFN jak mercedesy czy
walcząca do pięć po dwunastej drużyna piłkarska. „Deutschmark patriotismus” czy
„Fussball patriotismus” zastąpiły niedawny złowrogi rausz epoki NSDAP
Niemcy przegrali wojnę, ale wygrali pokój. Szybko stali się największą potęgą
gospodarczą w Europie, dystansując Wielką Brytanię i Francję. Brakowało im rąk
do pracy i ludzie z wielu krajów znów jechali na roboty do Niemiec, tym razem
zupełnie dobrowolnie. Marka niemiecka stała się jedną z najważniejszych walut
świata.
Poniżej artykuł obalający mit Planu pomocy Marshalla jako wielki zbawca
zniszczonej wojną Europy. Pobrano z:
https://reason.com/1986/04/01/the-great-twentieth-century-fo/
Wielka dwudziestowieczna mistyfikacja pomocy zagranicznej
Plan Marshalla przechodzi do historii jako wielki zbawca
zniszczonej wojną Europy. Podręczniki historii są błędne.
Plan Marshalla ożywił powojenną Europę Zachodnią, powstrzymał
sowiecką ekspansję, powstrzymał rozprzestrzenianie się komunizmu, pomógł
zachować europejską tradycję kapitalistyczną, napędzał ogromny wzrost
gospodarczy i pomógł uratować gospodarkę USA przed powojennym kryzysem. A
przynajmniej tak głosi konwencjonalna mądrość. Winston Churchill określił
kiedyś plan Marshalla jako "najbardziej nikczemny czyn w całej
historii". Niewielu amerykańskich polityków było traktowanych przez
historyków z takim szacunkiem.
Plan Marshalla jest czymś więcej niż wydarzeniem historycznym
– stał się współczesnym mitem. Jako taka, może być w większości prawdziwa lub w
większości fałszywa, ale wywiera potężny wpływ na rzeczywistość. Sukces planu
Marshalla wpłynął na amerykańską politykę pomocy zagranicznej od końca lat
czterdziestych. Na przykład prawie wszystkie amerykańskie programy pomocy
zagranicznej z lat czterdziestych i pięćdziesiątych zostały opracowane z myślą
o planie Marshalla. Od końca lat czterdziestych XX wieku wielu przywódców
Ameryki Łacińskiej wzywało do "planu Marshalla dla Ameryki
Łacińskiej". Inicjatywa prezydenta Ronalda Reagana na rzecz basenu Morza
Karaibskiego nosi piętno wpływu Planu Marshalla, a administracja Reagana
opowiedziała się za bardziej kompleksowym planem pomocy dla Ameryki Łacińskiej.
5 marca 1983 roku ówczesna ambasador USA przy ONZ Jeane Kirkpatrick
powiedziała, że "Waszyngton powinien zainicjować poważny program pomocy
gospodarczej dla Ameryki Środkowej, podobny do planu Marshalla w Europie po II
wojnie światowej".
Być może nawet ważniejszy od wpływu planu na konkretną
postawę polityczną był jego wpływ na ogólne postrzeganie roli USA w świecie
jako dostawcy pomocy zagranicznej. Przed 1940 rokiem pomoc zagraniczna nie była
stałym problemem w amerykańskiej polityce. Od lat czterdziestych XX wieku
niemal wszyscy zdają się wierzyć, że pomoc zagraniczna może zadziałać i że to
od Ameryki zależy, czy uda się stworzyć skuteczną formułę. Plan Marshalla jest
następnie przedstawiany jako przykład udanej pomocy zagranicznej. Chociaż modne
stało się przyznanie, że doświadczenia z planu Marshalla nie mogą być
bezpośrednio zastosowane do problemów krajów Trzeciego Świata, nadal istnieje
domniemanie, że plan ten jest w jakiś sposób pośrednio istotny. Sukces planu
Marshalla nigdy nie jest kwestionowany; Jedyną kwestią jest to, jak
przemodelować plan, aby odpowiadał potrzebom krajów rozwijających się.
Historyczna rzeczywistość planu Marshalla nie pasuje do
popularnych mitów. W związku z tym pojawiają się poważne pytania dotyczące
pomocy zagranicznej. Bo jeśli najbardziej ceniony program pomocy zagranicznej
tego stulecia – jeśli nie w całej historii Zachodu – był co najwyżej
ograniczonym sukcesem, to pomoc zagraniczna jako koncepcja powinna zostać
krytycznie przeanalizowana.
Genezy planu Marshalla należy doszukiwać się w słynnym
przemówieniu sekretarza stanu George'a Marshalla na Uniwersytecie Harvarda 5
czerwca 1947 r., w którym Marshall nawiązał do kompleksowego programu
pomocowego mającego na celu pobudzenie odbudowy Europy. Marshall zauważył, że
"nasza polityka nie jest skierowana przeciwko jakiemukolwiek krajowi czy
doktrynie, ale przeciwko głodowi, ubóstwu, desperacji i chaosowi".
Szczegóły Planu Marshalla – znanego również jako Europejski
Program Odbudowy (ERP) – zostały dopracowane w następnym roku podczas serii
spotkań Sojuszu. Równoczesne kryzysy grecki i turecki oraz doktryna Trumana
wpłynęły na ten plan. ERP stał się zwornikiem amerykańskiej polityki wobec
Europy. Nie tylko wspierano by odrodzenie Europy i ograniczano wpływy
sowieckie, ale także możliwe byłoby ożywienie gospodarcze Niemiec w sposób
możliwy do zaakceptowania przez inne państwa alianckie.
Ameryka zaoferowała pomoc w ramach Planu Marshalla wszystkim
krajom europejskim z wyjątkiem Hiszpanii, ale Związek Radziecki i kraje bloku
wschodniego odmówiły udziału z powodów, które pozostają nieco niejasne. 2
kwietnia 1948 roku Kongres uchwalił ustawę o współpracy gospodarczej,
wdrażającą plan Marshalla. Ustawa nakreśliła czteroletni system dotacji dla
krajów europejskich o wartości 1,7 miliarda dolarów na zakup amerykańskich
produktów – co stanowi pomoc o bezprecedensowej skali. Oficjalnie udzielono pomocy
w celu promowania produkcji przemysłowej i rolnej, osiągnięcia i utrzymania
wewnętrznej stabilności finansowej oraz pobudzenia handlu w Europie i ze
światem zewnętrznym. Urząd ds. Współpracy Gospodarczej (ECA) został utworzony w
celu nadzorowania i kierowania programem pomocowym.
Czterdzieści lat później Plan Marshalla jest studium
mitologii.
Co ważniejsze, tak zwany niedobór dolara nie był krytycznym
problemem, przed którym stanęła wówczas Europa; Prawdziwym winowajcą była zła
polityka gospodarcza. W prawie każdym kraju okupowanym przez Niemcy w czasie
wojny rygorystyczny system nazistowskiej kontroli gospodarczej był kontynuowany
nawet po wyzwoleniu kraju. W każdym z tych przypadków szybki wzrost gospodarczy
nastąpił dopiero po zniesieniu kontroli i ustanowieniu rozsądnej polityki
gospodarczej. Działo się tak niezależnie od czasu i zakresu pomocy w ramach
planu Marshalla. Przywrócenie liberalnych reżimów, względna stabilność
monetarna i fiskalna, zaufanie przedsiębiorców, ogólna gotowość do wspierania
powojennej odbudowy oraz integracja gospodarcza kontynentu były głównymi
czynnikami stojącymi za odrodzeniem gospodarek europejskich. Czynniki te nie
zawsze były wspierane przez plan. W rzeczywistości kraje otrzymujące stosunkowo
duże kwoty pomocy na mieszkańca, takie jak Grecja i Austria, nie odbudowały się
gospodarczo, dopóki pomoc USA nie została wygaszona. Tymczasem Niemcy, Francja
i Włochy rozpoczęły odbudowę, zanim otrzymały fundusze z planu Marshalla.
Mit nr 1: Plan Marshalla był znaczącym czynnikiem w
powojennej odbudowie Europy Zachodniej. Chociaż plan Marshalla zyskał ogromny
rozgłos, jego rzeczywisty wpływ finansowy był dość niewielki. W żadnym momencie
pomoc w ramach Planu Marshalla nigdy nie przekroczyła 5 procent produktu
narodowego brutto krajów otrzymujących pomoc. A suma pomocy była znikoma w
porównaniu ze wzrostem, który nastąpił w latach pięćdziesiątych.
Co ważniejsze, tak zwany niedobór dolara nie był krytycznym
problemem, przed którym stanęła wówczas Europa; Prawdziwym winowajcą była zła
polityka gospodarcza. W prawie każdym kraju okupowanym przez Niemcy w czasie
wojny rygorystyczny system nazistowskiej kontroli gospodarczej był kontynuowany
nawet po wyzwoleniu kraju. W każdym z tych przypadków szybki wzrost gospodarczy
nastąpił dopiero po zniesieniu kontroli i ustanowieniu rozsądnej polityki
gospodarczej. Działo się tak niezależnie od czasu i zakresu pomocy w ramach
planu Marshalla. Przywrócenie liberalnych reżimów, względna stabilność
monetarna i fiskalna, zaufanie przedsiębiorców, ogólna gotowość do wspierania
powojennej odbudowy oraz integracja gospodarcza kontynentu były głównymi
czynnikami stojącymi za odrodzeniem gospodarek europejskich. Czynniki te nie
zawsze były wspierane przez plan. W rzeczywistości kraje otrzymujące stosunkowo
duże kwoty pomocy na mieszkańca, takie jak Grecja i Austria, nie odbudowały się
gospodarczo, dopóki pomoc USA nie została wygaszona. Tymczasem Niemcy, Francja
i Włochy rozpoczęły odbudowę, zanim otrzymały fundusze z planu Marshalla.
Ożywienie gospodarcze w Niemczech jest najcudowniejszym przykładem powojennego wzrostu gospodarczego w Europie i najczęściej przytaczanym przykładem sukcesu planu Marshalla. Dlatego zasługuje na bliższe przyjrzenie się.
Amerykańska pomoc nigdy nie przekroczyła 5 procent PKB Niemiec Zachodnich, nawet w latach 1948-49, w szczytowym okresie pomocy ECA. W tym samym czasie alianckie koszty okupacji i reparacje pochłonęły od 11 do 15 procent PKB Niemiec Zachodnich. Polityka rządu USA spowodowała więc niemieckie problemy z zasobami, zamiast je rozwiązać. Transfery gospodarcze netto z Niemiec Zachodnich są jeszcze większe, ponieważ w połowie lat pięćdziesiątych Bonn spłaciło połowę pomocy Europejskiego Trybunału Obrachunkowego.
Cierpienia Niemiec Zachodnich w tym okresie wynikały przede wszystkim z nieprzemyślanej polityki gospodarczej, a nie z demontażu zakładów i reparacji. Aliancka Komisja Kontroli (ACC) kontynuowała nazistowski system kontroli ekonomicznej, obejmujący nie tylko kontrolę cen i kwot produkcyjnych, ale także pobór zasobów, w tym siły roboczej. ACC podniosła podatki średnio o 50 procent. Kontrola czynszów poważnie pogłębiła niedobór mieszkań, który wynikał z bombardowań niemieckich miast w czasie wojny i napływu ponad pięciu milionów uchodźców z Niemiec Wschodnich.
W latach 1945–1946 Niemcom nie pozwolono na handel zagraniczny, a zakaz ten był stopniowo łagodzony. Chociaż większość ludności Niemiec spożywała żywność w tempie nieco przekraczającym poziom głodu, alianci zmusili Niemcy do odrzucenia licznych umów barterowych, takich jak żywność za węgiel i stal, oferowanych przez inne kraje europejskie. Ponadto ACC ograniczyła produkcję przemysłową Niemiec Zachodnich do poziomu od 10 do 70 procent tego, co w połowie lat 80. Do połowy 1948 r. niemiecka gospodarka kulała na poziomie zbliżonym do minimum egzystencji, utrzymując się jedynie z czarnego rynku i prywatnych grabieży.
Ożywienie gospodarcze w Niemczech Zachodnich rozpoczęło się 20 czerwca 1948 r., kiedy alianci wprowadzili reformę walutową, skutecznie "dziesiątą" podaż pieniądza; to znaczy sprowadzenie podaży pieniądza do jednej dziesiątej jego początkowego poziomu. Stara Reichsmarka stała się marką niemiecką w jednej z najbardziej drastycznych deflacji w historii. Standard życia przeciętnego Niemca wzrósł w ciągu kilku godzin od reformy walutowej, ponieważ ludzie stali się w pełni skłonni akceptować walutę w zamian za towary i usługi.
Niecały miesiąc później Ludwig Erhard, niemiecki dyrektor ekonomiczny Bizonii (powojennej amerykańsko-brytyjskiej strefy okupacyjnej), pchnął niemiecką gospodarkę na właściwe tory. Pewnej niedzieli, kiedy wszyscy opuścili swoje biura, Erhard sprzeciwił się rozkazom i wydał edykt znoszący większość alianckich kontroli gospodarczych. Kiedy następnego dnia wezwano Erharda na dywanik, legenda głosi, że miał miejsce następujący dialog:
Pewien pułkownik armii amerykańskiej zapytał: "Jak śmiesz rozluźniać nasz system racjonowania żywności, skoro powszechnie brakuje żywności?"
Erhard odparł: "Ależ, Herr Oberst, ja nie złagodziłem reglamentacji; Ja to zniosłem! Odtąd jedynym biletem racjonującym, którego ludzie będą potrzebować, będzie marka niemiecka. I będą ciężko pracować, aby zdobyć te marki niemieckie, poczekaj i zobacz..."
Generał Lucjusz Clay: "Herr Erhard, moi doradcy mówią mi, że popełnia pan straszliwy błąd."
Erhard: "Niech pan ich nie słucha, generale, moi doradcy mówią mi to samo."
Wolnorynkowa filozofia Erharda sprawdziła się. Miesięczne wskaźniki produkcji rosły w tempie, które przewyższało wiele późniejszych rocznych wzrostów. Trwał zachodnioniemiecki cud gospodarczy. Kilka miesięcy później zaczęła napływać pomoc w ramach Planu Marshalla.
Mit nr 2: Plan Marshalla zachęcał do rozwoju wolnej przedsiębiorczości i rozsądnej polityki gospodarczej. Zwolennicy planu Marshalla argumentowali, że amerykańskie wpływy gospodarcze popchnęły Europę Zachodnią w kierunku wolnego handlu i gospodarki rynkowej. Lewicowi krytycy planu Marshalla, tacy jak Joyce i Gabriel Kolko, pomogli ugruntować ten mit, twierdząc, że Trybunał "wymusił" kapitalizm na krnąbrnej Europie.
Prawda jest taka, że ci, którzy kierowali powojenną polityką zagraniczną USA i gospodarczą, mieli silne sympatie interwencjonistyczne; W obliczu jakiegokolwiek problemu instynktownie szukali rozwiązania rządowego. Co więcej, sama struktura planu Marshalla zachęcała do planowania stanowego. Harry Bayard Price, autor ostatecznej książki The Marshall Plan and its Meaning (Plan Marshalla i jego znaczenie), zauważył:
"Administrowanie programem pomocowym w wielu przypadkach wpłynęło na rządy, aby zwiększyć planowanie gospodarcze i kontrolę. Aby zademonstrować swoje potrzeby gospodarcze i sposób, w jaki zamierzali doprowadzić do ożywienia, rozbudowali aparat centralnego nadzoru nad swoimi gospodarkami.
Na przykład pomoc amerykańska jest powszechnie uważana za siłę napędową centralizmu gospodarczego we Francji. Richard Kuisel zauważył, że "Stany Zjednoczone dostarczyły pierwszemu planowi [Monneta] sprzęt i materiały, kredyty i swoją ekspansjonistyczną filozofię gospodarczą (...). nawet pomysł na to, jak powinna funkcjonować jednostka planistyczna, wiele zawdzięczał anglo-amerykańskim radom".
Włoscy przywódcy szukali rynkowych rozwiązań niektórych problemów gospodarczych, ale byli aktywnie utrudniani przez administratorów Trybunału Obrachunkowego. Amerykanie stojący na czele ECA we Włoszech nieustannie wyrażali zaniepokojenie "nadmierną" dbałością włoskiego rządu o równoważenie budżetów i kontrolowanie ekspansji monetarnej. Amerykańscy doradcy wezwali Włochy do podjęcia skoordynowanego programu inwestycji publicznych. W latach 1949–1950 amerykańscy urzędnicy zakończyli badania włoskiej gospodarki, nie wspominając o ścisłej kontroli migracji w gminach i kontroli czynszów, być może dwóch najgorszych włoskich aktach prawnych dotyczących gospodarki.
Interwencja państwa została wbudowana w plan Marshalla również na inne sposoby. Przykład: na każdego dolara, który Trybunał Obrachunkowy przekazał obcemu rządowi, rząd ten musiał odłożyć równoważną kwotę waluty krajowej, która miała być wykorzystana na roboty publiczne, inwestycje publiczne i podobne projekty państwowe. W rezultacie, każdy dolar amerykański wysłany do obcego rządu powodował, że rząd ten zabierał kolejny od swojego sektora prywatnego.
Plan Marshalla subsydiował również szeroko zakrojoną powojenną politykę monetarną i fiskalną, która spowodowała ogromne problemy dla wielu rządów Europy Zachodniej. Transfery międzyrządowe ułatwiają rządom życie ponad stan i odsuwają w czasie konieczność zaciskania pasa. W przypadku Francji środki przyznane przez Europejski Trybunał Obrachunkowy pozwoliły Paryżowi na dalsze wydatkowanie środków w celu utrzymania francuskiego imperium kolonialnego. Prawie cała pomoc dla Francji w ramach planu Marshalla w latach 1949–1950 została zrekompensowana przez francuskie wydatki wojskowe na terytoriach zagranicznych, głównie w Indochinach. W rzeczywistości pomoc zagraniczna zawsze skutecznie subsydiuje najbardziej niewłaściwe praktyki rządu przyjmującego. Przeznaczanie środków na ten cel nie przynosi nic dobrego. Jeśli pieniądze zostaną wysłane, powiedzmy, na chleb, stare "fundusze na chleb" zostaną przesunięte na działalność budzącą zastrzeżenia.
Często przytaczaną korzyścią z planu Marshalla jest to, że zwiększył on kontakty handlowe między członkami społeczności atlantyckiej. Chociaż jest w tym prawda, plan Marshalla zakłócił inne relacje handlowe. Na przykład 11 marca 1949 roku New York Times doniósł, że "amerykańscy eksporterzy traktorów, wspierani przez misje ECA, skutecznie przekonują rządy Francji i innych krajów zachodnich, by nie przenosiły zakupów z produktów amerykańskich na włoskie".
Co ważniejsze, eksport tytoniu w ramach planu Marshalla, głównie do Niemiec Zachodnich, poważnie zaszkodził greckiemu przemysłowi tytoniowemu. Przed wojną tytoń stanowił 50 procent wszystkich greckich dochodów z eksportu i był kluczowym źródłem wymiany zagranicznej. Do 1947 roku sprzedaż tytoniu w Grecji spadła do 35 procent przedwojennego poziomu, ale nadal wynosiła 17 300 ton rocznie. W pierwszym roku realizacji planu Marshalla sfinansowano eksport 40 000 ton amerykańskiego tytoniu do Europy. Eksport greckiego tytoniu spadł do 2500 ton rocznie i nigdy się nie odbudował. Turcja, Rodezja i Algieria również odnotowały zmniejszenie eksportu tytoniu w wyniku przydziałów przyznanych przez agencje kredytów eksportowych.
Plan Marshalla znacząco wpłynął również na wielkość handlu między Europą Wschodnią i Zachodnią. Wszystkie kraje uczestniczące w planie Marshalla zostały zobowiązane do zaakceptowania amerykańskich przepisów dotyczących licencji eksportowych dotyczących Europy Wschodniej. Oznaczało to między innymi, że przedmioty "związane z wojskiem" nie mogły być sprzedawane do bloku wschodniego. "Związane z wojskiem" zostało zdefiniowane w taki sposób, że obejmowało większość maszyn, chemikaliów, leków, a nawet maszyn do pisania.
Doświadczenia Grecji, gdzie amerykańscy doradcy sprawowali znaczną kontrolę nad gospodarką, dodatkowo pokazują problematyczny wpływ planu Marshalla na europejską politykę gospodarczą. Oprócz wojny domowej Grecja była obciążona gospodarką sparaliżowaną przez sztywny system kontroli gospodarczej oraz towarzyszącą mu korupcję i bezprawie. Pod koniec lat czterdziestych i na początku pięćdziesiątych grecka gospodarka była niszczona przez ogromne skandale importowe i walutowe wynikające z rządowych ograniczeń w handlu. Jednak amerykańscy członkowie greckiej Administracji Handlu Zagranicznego naciskali na ściślejszą kontrolę cen i wymiany walut, zamiast na ruch w kierunku bardziej wolnych rynków.
W miarę jak przez grecki rząd przepływało coraz więcej amerykańskiej pomocy, nasiliły się korupcje i korupcja. Co miesiąc ujawniano wielkie skandale. Dopiero w 1953 roku Grecja zaczęła się odradzać – w tym samym roku pomoc USA została zmniejszona do 25 milionów dolarów. Był to pierwszy powojenny rok, w którym grecki rząd zrównoważył swój budżet. Niewielu zwolenników planu Marshalla przypomina nam, że amerykański eksperyment w Grecji został pierwotnie nazwany "mini-planem Marshalla", ponieważ uważano go za mikrokosmos większego wysiłku.
Mit nr 3: Na realizację planu Marshalla nie wpłynęły silne wewnętrzne interesy USA. Chociaż powszechnie uznaje się, że takie programy handlu zagranicznego i inwestycji, jak Bank Eksportowo-Importowy i Korporacja Kredytowa Towarów, często służą interesom poszczególnych amerykańskich firm i banków, plan Marshalla był zwykle uważany za nienaganny. Zarówno opinia powszechna, jak i naukowa przedstawia plan Marshalla jako niemal idealny, pluralistyczny i humanitarny program pomocy zagranicznej, którego cele nie zostały skorumpowane przez działanie grup nacisku i grup interesu. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna.
Sama koncepcja planu Marshalla sugerowała, że został on częściowo zaprojektowany w celu służenia partykularnym interesom biznesowym. Zanim Trybunał Obrachunkowy zaczął działać, znaczna część pomocy amerykańskiej była zarządzana przez Organizację Narodów Zjednoczonych. ONZ nie zastrzegła, oczywiście, że dolary dostarczone przez USA mogą być używane do zakupu amerykańskich towarów, ani nie przeznaczyła konkretnych towarów do zakupu. Natomiast cała pomoc przekazywana za pośrednictwem Trybunału Obrachunkowego była związana z zakupami określonych towarów i usług w Stanach Zjednoczonych. W związku z tym plan Marshalla subsydiował niektóre amerykańskie przedsiębiorstwa kosztem amerykańskiego podatnika.
Na przykład pierwotna legislacja dotycząca planu Marshalla wymagała, aby co najmniej połowa wszystkich towarów finansowanych przez USA była przewożona na statkach zarejestrowanych w USA z amerykańskim ubezpieczeniem. Nawet Paul Hoffman, szef ECA, przyznał, że to zastrzeżenie kosztowało "miliony dolarów", ponieważ amerykańskie statki nie zawsze były najtańsze z dostępnych.
Producenci wyrobów tytoniowych z Wirginii byli szczególnie wpływowi w Trybunale Obrachunkowym. We wczesnych latach planu Marshalla Europa desperacko potrzebowała sprzętu rolniczego i złożyła szereg pilnych próśb o traktory i inne rodzaje maszyn rolniczych. Jednak do 30 czerwca 1949 roku ECA wysłała tylko sprzęt rolniczy o wartości 40 milionów dolarów, podczas gdy udało mu się wysłać tytoń o wartości 111 milionów dolarów (lub 40 000 ton). Tymczasem w 1948 r. eksport suszonych owoców per capita przez ECA do strefy Bizonia był dwa i pół razy większy niż konsumpcja suszonych owoców per capita w USA. W tym samym roku do Włoch wysłano ponad 175 milionów funtów drogiego, gorszej jakości spaghetti. W tym okresie wysłano również 65 000 ciężarówek do Europy, pomimo fatalnego stanu dróg w Europie Zachodniej i poważnego niedoboru paliwa.
Wpływ grup interesu opisał pułkownik Andrews, szef zaopatrzenia w żywność w ramach Programu Zaopatrzenia Cywilnego Armii Stanów Zjednoczonych w Niemczech. Zauważył, że ponieważ Stany Zjednoczone produkowały więcej orzeszków ziemnych, niż można było z zyskiem sprzedać na rynkach krajowych, Departament Rolnictwa naciskał na sprzedaż orzeszków ziemnych dla funduszy Planu Marshalla. Rezultat: setki milionów funtów orzeszków ziemnych wysłano do Europy Zachodniej zamiast smalcu, o który prosił Andrews.
Amerykańskie koncerny naftowe również skorzystały na planie Marshalla. Waszyngton zniechęcał do używania węgla i budowy niezależnych rafinerii ropy naftowej w Europie Zachodniej oraz zachęcał do importu amerykańskiej ropy z Bliskiego Wschodu. W rezultacie, dostawy ropy naftowej były ważnym elementem planu Marshalla, stanowiąc 11 procent dostaw ECA. Nieprzypadkowo wcześniejsza polityka USA silnie zachęcała amerykańskie firmy naftowe do zwiększania wydobycia na Bliskim Wschodzie.
Kiedy amerykańskie firmy zaczęły sprzedawać ropę z Bliskiego Wschodu za pośrednictwem ECA, była ona sprzedawana po wyższej cenie ropy z Zatoki Teksańskiej – plus koszt transportu ropy z Zatoki Teksańskiej przez Atlantyk. Przez ponad dwa lata średnia cena ropy sprzedawanej do Europy Zachodniej wahała się między 3,50 a 4,00 dolara za baryłkę. Liczba ta znacznie przewyższała koszty produkcji. Ta sama ropa z Bliskiego Wschodu była wysyłana z powrotem do obu Ameryk w coraz większych ilościach po niższej cenie niż ta, za którą sprzedawano ją w Europie. Gdyby Europejczycy próbowali kupować ropę gdzie indziej – a niektórzy to robili – straciliby dotację z Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, która pokryła cały rachunek.
Mit nr 4: Amerykańska powojenna polityka zagraniczna była polityką wolnego handlu, a "Otwarte Drzwi" Plan Marshalla miał na celu rozwiązanie ważnego problemu – tak zwanego niedoboru dolara w Europie Zachodniej. Problem ten można było jednak znacznie skuteczniej rozwiązać, zmniejszając bariery handlowe między Stanami Zjednoczonymi a Europą Zachodnią.
W tamtym czasie tylko 55 procent importu z USA było bezcłowe, a większość ceł nie była błaha. Na wyroby przemysłowe cło sięgało nawet od 30 do 40 procent. Na noże ze składanymi ostrzami taryfa sięgała 184 procent. Cła na minerały i surowce były średnio nieco niższe, ale nadal sięgały 39,5 proc. na rtęć, 41,3 proc. na wolfram i 33 proc. na fluoryt.
Rząd USA oszacował, że całkowite zawieszenie ceł tylko w 1950 roku zwiększyłoby roczny import z 673 milionów dolarów do 1,4 miliarda dolarów. Z wyjątkiem Japonii, prawie cały wzrost pochodził z krajów objętych planem Marshalla, zwłaszcza z Wielkiej Brytanii i jej dużego, ale borykającego się z problemami przemysłu tekstylnego.
Wbrew powszechnemu przekonaniu, polityka handlowa USA była zdominowana przez restrykcyjne, dwustronne umowy handlowe, a nie multilateralizm "otwartych drzwi". Przeciwdziałało to w dużej mierze amerykańskim próbom przywrócenia europejskiego dobrobytu.
Truizmem jest stwierdzenie, że postrzeganie historii wpływa na wyobrażenia o teraźniejszości i przyszłości. Seria mitów, które narosły wokół planu Marshalla, dała początek praktycznie identycznej serii mitów wokół dzisiejszej polityki zagranicznej. Zwolennicy pomocy zagranicznej prawie zawsze argumentują, że pomoc USA pobudza wzrost gospodarczy za granicą, zachęca do rozsądnej i wolnorynkowej polityki gospodarczej i leży w długoterminowym najlepszym interesie amerykańskiej gospodarki. Jednocześnie często pomijają amerykańskie bariery handlowe, takie jak cła i kontyngenty, w poszukiwaniu racjonalnej polityki rozwojowej.
Decydenci polityczni i zwolennicy pomocy nie powinni już postrzegać planu Marshalla jako bezwarunkowego sukcesu. Jego wpływ na powojenną Europę był w najlepszym razie mieszany. Podstawowy problem z pomocą zagraniczną polega na tym, że wzrost gospodarczy nie jest wytworem centralnego planowania i kierunku. Wzrost jest wynikiem indywidualnej inicjatywy i przedsiębiorczości w solidnych ramach prawnych i ekonomicznych. Rząd może jedynie zapewnić ramy. Cokolwiek więcej doprowadzi do dobrze znanych problemów centralnego lub socjalistycznego planowania: niemożności racjonalnej kalkulacji ekonomicznej, tworzenia perwersyjnych bodźców i tłumienia przedsiębiorczej inicjatywy. Programy pomocy zagranicznej zawsze będą nękane takimi problemami.
Tyler Cowen studiuje ekonomię na Uniwersytecie Harvarda. Ten artykuł jest adaptacją rozdziału w U.S. Aid to the Developing World, pod redakcją Douga Bandowa. Prawa autorskie © 1985 Heritage Foundation
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz