Nic nie wiadomo o jego pochodzeniu – ponoć urodził się w 1757 w Galgoczu na Węgrzech, 60-parę km na płn. wsch. od Bratysławy – teraz to jest Hlohovec na Słowacji. Mowa o Andrzeju Kapostasie – o człowieku bardzo dobrze wykształconym, ale nie wiadomo gdzie – świetnie znającym niemiecki i hebrajski, talmudycznym ekspercie. Około roku 1780 ów Jędrzej Kapostas (inaczej Kaposztas, Kapostasz, Káposztás, Kaposztasz, Kapustas, Kapustaś) osiedlił się w Polsce i zamieszkał w Warszawie. W roku 1786 został wpisany w album civile Starej Warszawy (Żydzi byli już wtedy tam przyjmowani). Wraz z Franciszkiem Morino z Poczdamu prowadził kantor bankierski. Był członkiem radykalnego Zakonu Iluminatów. W grudniu 1790 został nobilitowany; nadano mu herb Odrowąż. Po uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, w kwietniu 1792 został wybrany radnym Warszawy – pracował w departamencie regestratury warszawskiego magistratu, jako wice-burmistrz. Trzeba przyznać, że jak na przybysza „znikąd” – kariera oszołamiająca.
Podczas czteroletniego posiedzenia Sejmu w latach 1788–1792 Kapostas prowadził ożywioną działalność polityczną**. Był członkiem sprzysiężenia kierowanego przez Ignacego Działyńskiego (jednego z zastępców wielkiego mistrza Wielkiego Wschodu Polski) przygotowującego wybuch powstania. Z kolei w kawiarni Dziarkowskiego „Na Górce” położonej w jego kamienicy przy ul. Mostowej w Warszawie (naprzeciw kościoła św. Ducha) spotykali się jakobińscy spiskowcy kościuszkowscy, wśród nich ks. Józef Meier, ks. Florian Jelski, Andrzej Kapostas, Jan May, Jan Kiliński, Joachim Moszyński, ks. Aleksander Martelengo (albo Martelingo; prawdopodobnie rosyjski informator). Później spotkania odbywały się często bezpośrednio w domu Kapostasa. Po wykryciu spisku przez Rosjan – pod koniec 1793 – i po pierwszych aresztowaniach w marcu 1794***, jego członkowie (wśród nich Dziarkowski) wyjechali poza granice Imperium Rosyjskiego, do Krakowa. 10 maja 1794 Tadeusz Kościuszko mianował Józefa Dziarkowskiego zastępcą w Radzie Najwyższej Narodowej (RNN), po czym w końcu przybył on (najprawdopodobniej w końcu maja razem z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem) do Warszawy. Tam działał pod kierunkiem Michała Kochanowskiego w Wydziale Bezpieczeństwa.
28 maja 1794 Kapostas został powołany przez Kościuszkę do RNN jako zastępca radcy. Członek Wydziału Porządku RNN i zastępca prezesa tego Wydziału. Zaprojektował ustawę o pieniądzach papierowych wydaną przez rząd powstańczy 8 czerwca 1794. 21 grudnia 1794 został aresztowany wraz z m.in. Ignacym Potockim i Janem Kilińskim i osadzony w twierdzy pietropawłowskiej w Petersburgu. 3 grudnia 1796 uwolniony, wkrótce zmarł mimo, że w kabale szukał ponoć mocy nadprzyrodzonej…
W 1789 Kapostas wydał anonimowo słynne dzieło pt. O banku narodowym w Polszcze ustanowić się mającym. Tymczasem rok później Karol Glave w dziele pt. Układ ogólny dwóch Banków dla Rzeczypospolitej, jednego na dobra ziemskie a drugiego na dobra ruchome widział taki bank jako spółkę skarbu państwa (z udziałem 1/3) z 40-letnim przywilejem emisji pieniędzy. W efekcie Kapostas zaangażował się w brutalną polemikę z Glave-Kołbielskim. Glave twierdził, że bank Kapostasa byłby spółką prywatną, a zatem byłby niekorzystny dla państwa polskiego. Odpowiedź z uwagami na plantę bankową pana Karola Glawe, przez… uczyniona (Warszawa 1790) wyjaśniła szczegółowo, że zgodnie z pomysłem Kapostasa polski bank narodowy byłby półpubliczny, półprywatny w formie spółki akcyjnej, a jego głównym zadaniem byłoby emitowanie banknotów.
A ów Karol Glave był synem Hermanna Kaspara Glave’a († 1786), radcy i syndyka z Pomorza Przedniego. Pochodził z angielskiej rodziny katolickich emigrantów, która osiadła w Prusach w XVII w. Odznaczał się niezwykłą inteligencją, studiował prawoznawstwo na kilku niemieckich uniwersytetach, uzyskując stopień doktora uniwersytetu w Halle w 1772. Władał biegle pięcioma językami w tym polskim. W 1779 otrzymał zlecenie od rządu i wielkiego kanclerza Johanna Heinricha von Carmera na reorganizację sądownictwa w Prusach Wschodnich. Narobił tam sobie wielu wrogów i w 1786 został skazany za nadużycia władzy i korupcję na dwa lata więzienia. Po odbyciu kary został deportowany do Polski w 1788 roku.
W Warszawie Glave został doradcą politycznym, m.in. u króla Stanisława Augusta i agentem kilku rządów (polskiego, pruskiego, i może rosyjskiego?). Nabył majątek w Kołbielu i pośredniczył w sprzedaży polskich obligacji w Holandii. Po rozbiorach austriacki dyplomata Franz Graf von Dietrichstein zatrudnił go jako tajnego publicystę politycznego. Pod zmieniającymi się pseudonimami Glave-Kołbielski napisał w latach 1794–1799 dużą liczbę antypruskich, antyrosyjskich i antyfrancuskich pamfletów, które wywołały poruszenie stylistyczną płynnością i ostrą polemiką. Przede wszystkim znane były „Listy do narodowej konwencji Francji” i „Germania w 1795 roku”.
Baron Kolbielski był zawziętym wrogiem rewolucji i zasłużył się w ujarzmieniu węgierskich jakobinów. W szczególności niejakiego Iganca Martinović’a narodowości serbskiej – przywódcy jakobińskiej organizacji Wolność i Równość, masona i byłego franciszkanina****. I tak koło się zamyka – Glave był śmiertelnym przeciwnikiem Kapostasa nie tylko na polu bankowym…
Wspierany przez wiedeński bank komercyjny, bank pożyczkowy i giełdowy, Glave zaczął rekrutować angielskich techników i wykwalifikowanych pracowników. Z Hamburga przywiózł do Wiednia Johna Thorntona*****, co było znaczące dla austriackiego przemysłu włókienniczego i przędzalniczego. Po oskarżeniu o szpiegostwo dla austriackich klientów w Anglii i Niemczech ostatecznie został wydalony z Anglii. Otrzymał wyłączny przywilej na produkcję maszyn przędzalniczych, ale wycofano go ponownie w 1801. Inne działania Kolbielskiego w tym czasie również nie powiodły się (spekulacyjne dostawy zboża z Galicji do Anglii, kilka projektów banków, towarzystw ubezpieczeniowych i fabryk przędzy oraz założenie fabryki maszyn w Sechshaus koło Wiednia). Jednak na dworze wiedeńskim został uznany za eksperta finansowego, a w 1809 pozostał jako austriacki szpieg w okupowanym Wiedniu i zorganizował również zamach na Napoleona w owym roku. Po ślubie Napoleona z córką cesarza Austrii Marią Ludwiką jako człowiek, który wiedział zbyt dużo został aresztowany i bez procesu oraz postawienia zarzutów więziony jako więzień stanu niemal do końca życia – w marcu 1810 roku został aresztowany przez policję austriacką i zatrzymany do 1813 roku. Następnie spędził 15 lat w twierdzy Leopoldstadt na Węgrzech (obecnie Słowacja). W 1828 roku został zwolniony za wstawiennictwem arcyksięcia Ferdynanda. Zmarł trzy lata później w domu swojej córki w Budapeszcie. Przez współczesnych uważany był za jednego z najlepszych agentów wywiadu w ówczesnej Europie.
I tak to się plecie…
**) Razem z A. Móratowiczem wydał Zasady do projektu urządzenia Żydów, Warszawa 23 listopada 1791.
***) 17 marca 1794 na ostatnim warszawskim spotkaniu spiskowców przed powstaniem wybuchł konflikt ideologiczny między jakobinami z Kołłątajem na czele a obozem umiarkowanym, do którego należeli Działyński, Kochanowski, Wulfers, Woyczyński, Zakrzewski, Lubieński, Wybicki, Piotr Potocki, Linowski i Zieliński, a który chciał współpracować z królem. Po gorącej debacie posiedzenie zostało zakończone bez rezolucji. Wkrótce rozpoczęły się aresztowania, ponieważ rosyjski ambasador Igelström został poinformowany o spisku. Wiele osób zostało zatrzymanych, ale Kapostas zdołał uciec.
****) W 1783 został profesorem nauk przyrodniczych uniwersytetu we Lwowie (gdzie był również dziekanem Wydziału Filozoficznego), pisał prace matematyczne i filozoficzne.
*****) W Pottendorf Thornton prowadził od 1802 do 1843 fabrykę bawełny, w której miał udziały w 25%. Jego brat Jonathan Thornton (1776-1847) był właścicielem fabryki bawełny w Ebenfurther.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz