Jednym z bardziej złożonych zadań stojących przed historykami Wielkiej Smuty jest określenie tożsamości, charakteru, osobowości publicznej i polityki cara Dymitra Iwanowicza (p. 1605-06). Lepiej znany jako „fałszywy Dymitr” lub „Łżedymitr”, ten tajemniczy młody człowiek był jedynym carem, jaki kiedykolwiek wyniósł się na rosyjski tron za pomocą kampanii wojskowej i ludowych powstań. Z tego powodu wrogowie cara Dymitra oczerniali go jako złego oszusta, identyfikując go jako oszalałego mnicha Grigorija (Griszkę) Otrepjewa, który rzekomo praktykował czary i współpracował z szatanem, by zniszczyć rosyjski Kościół Prawosławny. Niestety, masowe i jazgotliwe kampanie propagandowe przeciwko „fałszywemu Dymitrowi” podczas Wielkiej Smuty doprowadziły do niezwykle niedokładnego historycznego wizerunku cara Dymitra jako lubieżnego heretyka, który był pogardzany przez swoich poddanych. Nawet dzisiaj poglądy naukowe nt. Dymitra i jego panowania często bezkrytycznie odbijają echa oszczerstw, które rzucono na niego prawie czterysta lat temu i po prostu ignorują liczne źródła bezpośrednio sprzeczne z tradycyjnym obrazem „fałszywego cara”…
Z wielu powodów pretendent Dymitr szybko stworzył szeroką koalicję swoich zwolenników ze wszystkich warstw społecznych. Fanatyczne, quasi-religijne poparcie, jakie otrzymał, i bezprecedensowe wtargnięcie narodu rosyjskiego w wysoką politykę podczas jego kampanii wojskowej poważnie przeraziły cara Borysa, którego reżim rozpoczął nieudaną kampanię propagandową utożsamiając „fałszywego carewicza” ze zbiegłym rozpustnym mnichem Otrepjewem, narzędziem katolickich Polaków i szatana. Zwolennicy Dymitra byli jednocześnie przedstawiani jako beznadziejnie naiwni lub mający mroczne motywy. Po zwycięstwie Dymitra, jego krótkim panowaniu i zabójstwie uzurpator Wasyl Szujski stanął w obliczu potężnej wojny domowej toczonej przeciwko niemu w imię cara Dymitra – konfliktu, który szalał przez lata i prawie zniszczył kraj. Podobnie jak przed nim car Borys, zaskoczony i przestraszony Szujski poczuł się zmuszony do rozpoczęcia wielkiej kampanii propagandowej przeciwko niegodnemu „fałszywemu Dymitrowi”, którego zamordował, oraz przeciwko gniewnym zwolennikom Dymitra, którzy zbuntowali się przeciwko Wasylowi w bardzo dużej liczbie. Reżim Szujskiego dołożył wszelkich starań, aby „udowodnić”, że car Dymitr był oszustem i czarownikiem, a rebelianci zostali fałszywie potępieni jako bandyci i rewolucjoniści społeczni zdecydowani obalić elitę rządzącą.
Kampanie propagandowe Godunowa i Szujskiego przeciwko carowi Dymitrowi silnie wpłynęły na późniejsze oceny historyczne jego i buntowników czasu Wielkiej Smuty. W rzeczywistości ta zwodnicza propaganda stanowiła podstawę większości siedemnastowiecznych relacji Smuty napisanych przez Rosjan; a te relacje z kolei służyły jako główne źródła dla rosyjskich historyków piszących o tym okresie. Jednak po dokładnym zbadaniu, to co wydawało się być licznymi niezależnymi źródłami potwierdzającymi złe czyny pretendenta faktycznie okazało się być spreparowanymi historiami opartymi na wcześniejszych gawędach, które same silnie polegały na kampaniach propagandowych toczonych przeciwko carowi Dymitrowi.**
PS. Dokładna ocena cara Dymitra stała się nieskończenie trudniejsza z powodu rozkazu uzurpatora Szujskiego aby wszystkie dokumenty związane z panowaniem Dymitra zostały zniszczone. Kilka z tych dokumentów jednak przetrwało w odległych archiwach i przedstawiają one uderzająco odmienny i znacznie bardziej sympatyczny wizerunek cara Dymitra niż w większości rosyjskich gawęd o czasie Smuty. Niestety, istnienie takich dokumentów pozostało nieznanym większości uczonych, którzy pisali na ten temat. Zamiast tego historycy wykorzystali wysoce podejrzane i niezwykle tendencyjne źródła związane z kampaniami propagandowymi przeciwko Dymitrowi…
Twierdzono, że jego najbardziej diabelska intryga była planem zabicia wszystkich bojarów i duchowieństwa w celu nawrócenia Rosji na katolicyzm. Krótko mówiąc, car Dymitr był po prostu przedstawiany jako Antychryst. Niestety, słabość bazy źródłowej dla takiej charakterystyki została przeoczona.
Chester DUNNING, Slavic Review, Cambridge University Press (2001)
**) Upon close inspection, however, what appeared to be numerous independent sources confirming the pretender’s evil deeds actually turned out to be manufactured stories based on earlier tales that were themselves heavily dependent on the propaganda campaigns waged against Tsar Dmitrii
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz